When the music's over,
turn out the lights
turn out the lights
Muziek met Gijs van Rij
| Terug | site map | Goed om te weten | Home |
|
Om vooraf in de stemming te komen. Een stuk muziek van Brahms. Het derde deel uit Symfonie nr. 3. Dit deel heet Poco allegretto wat een snelheidsaanduiding is. de betekenis van die naam is trouwens: allegro = opgewekt allegretto = een weinig allegro poco = een beetje Dus een beetje weinig opgewekt Die terminologie is echt geen rocket science. Maar gelukkig weten muzikanten daar wel raad mee. |
| |
|
| ||
|
De thematiek van deze beide tentoonstelling is het gebruik - of juist weglaten van - kleur. Licht, kleur, zwart en wit zijn kunstzinnige uitingen voor het oog. Geluid, klank en dus muziek is bij uitstek iets voor het gehoor. | ||
|
| ||
|
Die twee hebben niets met elkaar te maken. Of toch.....? Er is één heel belangrijke kwaliteit aan muziek waar eigenlijk geen aanduiding voor bestaat. We kunnen er alleen over spreken in metaforen van de beeldende kunst: het “inkleuren” van de muziek. Muziek voorzien van allerlei kleurtoetsen. Inclusief zwart en wit. Met gebruik van een aantal muzikale voorbeelden hoop ik dit proces duidelijk te maken.Een proces dat heel belangrijk is voor muzikanten en de muziek in het algemeen. Ondanks dat we er eigenlijk geen woorden voor hebben. |
| |
|
| ||
|
Deze lezing is gegeven bij Kunstwerkt. Kunstwerkt is te vinden in Ruimte in Beweging in de Boterstraat, Schiedam. | ||
| ||
|
Hierboven is al gesteld dat fysieke kleuren niets te maken hebben met muziek. Maar het is wel verleidelijk om het art-work van een LP of CD te zien als maatgevend voor de muziek die er op staat. En dat art-work zou dan iets kunnen zeggen over die muziek. Daarbij kan je tamelijk verkeerde conclusies trekken. Zoals deze twee voorbeelden kunnen aantonen. | ||
|
| ||
|
Bob Dylan van de LP Planet Waves met het nummer Forever Young. |
| |
|
| ||
|
Killing Joke van hun eerste LP met het nummer Requiem. |
| |
|
| ||
|
Twee vergelijkbare grafische zwart wit hoezen. Maar de muziek kan bijna niet verder uit elkaar liggen. | ||
| ||
|
Er is ook onderzoek gedaan naar de daadwerkelijke kleurassociaties die mensen hebben bij het horen van bepaalde muziek. Hier leest u daar meer over De conclusie kan niet anders zijn dan dat er zeker een gemiddelde reactie vast te stellen is bij een bepaald muziekstuk. Maar de reacties lopen veel te veel uiteen om daar concreet iets mee te kunnen doen. | ||
| ||
|
Om duidelijk te maken wat er nu bedoeld wordt met kleurgebruik in de muziek volgt hier een voorbeeld van de verschillende manieren waarop een nummer ingekleurd kan worden. Inkleuren om een speciaal doel te bereiken met een lied. Dit zijn twee manieren om een lied te vertolken. Dezelfde melodie en dezelfde (vertaalde) tekst. De vorm van het lied is dus in beide gevallen hetzelfde. Alleen de inkleuring is anders. | ||
|
| ||
|
Lill-Babs met het nummer Är du kär i mej ännu, Klas-Göran? |
| |
|
| ||
|
Ria Valk met het nummer Hou je echt nog van mij, Rocking Billy? |
| |
|
| ||
|
In het eerste geval was de uitstraling van de zangeres Lill-Babs op dat moment die van een meisje uit de provincie die naar de grote stad verhuisde. Ze zong het lied met een enorm plat accent. Vandaar dat de muziek een beetje traag is. De Nederlandse vertaling wordt gezongen door Ria Valk. Die had op dat moment het image van de vroeg rijpe tiener met een gitaar. Vandaar dat daar voor het rock 'n' roll idioom gekozen is. De song Är du kär i mej ännu, Klas-Göran? / Hou je echt nog van mij Rockin' Billy? is trouwens geschreven door Stig Anderson die we nog kennen van ABBA ( oa Waterloo ). | ||
| ||
|
In 1963 maakte Jan Vrijman een documentaire over Karel Appel. De muziek voor die documentaire werd door Karel Appel zelf gecomponeerd en uitgevoerd in het instituut voor Sonologie in Utrecht. Deze muziek werd met de titel Musique Barbare ook op grammofoonplaat uitgebracht. Zoals te verwachten valt van deze abstract-expressionistische schilder is het kleurgebruik in de muziek ook enorm. |
| |
| ||
|
In 1971 brengt de band Pink Floyd het album Meddle uit met daarop de track One of These Days. Het nummer is ontstaan tijdens lange improvisatiesessies die in die jaren de optredens van de band kenmerkten. Het nummer kan probleemloos meedingen naar de titel van eenvoudigste melodie ooit. Maar de manier waarop de muziek is ingekleurd laat zien dat Waters en Gilmour dat proces op dat moment volledig beheersten. Een kunde waar ze later nog vaak gebruik van maakten. |
| |
| ||
|
Het inkleuren van muziek is niet iets van de laatste jaren. Al in het interbellum van de vorige eeuw werd er zeer gekleurde muziek gemaakt. Een voorbeeld is Die Dreigroschenoper met teksten van Berthold Brecht en op muziek van Kurt Weill. | ||
|
| ||
|
Hier is een stuk uit die opera gezongen door Lotte Lenya. Zij geldt algemeen als de meest authentieke vertolkster van dit werk. Lotte Lenya was overigens getrouwd met Kurt Weill. Hier het stuk Salomon Song. |
| |
|
| ||
|
In 1997 bracht Marianne Faithfull de CD 20th Century Blues uit. Hierop staat veel werk van het duo Brecht & Weill. Hier de (Engelstalige uitvoering) van Salomon Song. |
| |
|
| ||
|
In 1993 bracht de Australische band Dead Can Dance het album Into the Labyrinth uit. Op dit album zette de band met de kopstukken Brian Perry en Lisa Gerhard het stuk Solomon Song. Ze gebruikten daarvoor wel de (vertaalde) tekst van Berthold Brecht maar het werd op eigen muziek gezet. Het stuk staat dan ook op het album onder de titel How Fortunate the Man With None. Het schilderij dat te zien is in de clip is van Dan Gheno met de titel Homeless, Port Authority. |
| |
| ||
|
2017 is het jaar van 500 jaar reformatie. In 1517 publiceerde Maarten Luther zijn 95 stellingen over de kerkhervorming in Wittenberg. Die hervormingen hebben ook nogal wat teweeg gebracht in de cultuur. Kerken werden aan de binnenkant vaak letterlijk wit geschilderd. En alle beroepsmuzikanten werden uit de kerken verbannen.. De gezangen moesten voortaan door de kerkgemeente zelf gezongen worden. Dat laatste werd later - uit praktische overwegingen - grotendeels weer teruggedraaid. Althans binnen het Lutheranisme. Het Calvinisme deed er later vaak nog eens een schepje bovenop. Dit laatste geeft wel aan dat alles wat wij nu weten over muziek uit het begin van de hervorming meestal aangepast is in de tussenliggende jaren. Zo is vaak niet bekend dat Luther zelf muziek geschreven heeft en dat hij een theorbe bespeler was. |
| |
|
| ||
|
Een gezelschap met een heel andere wijze van inkleuren zijn The Playfords. Een gezelschap uit Duitsland. Het gezelschap is genoemd naar de makers van een beroemde liedbundel The English Dancing Master van John en Henry Playford uit 1651. In dergelijke liedbundels staat de zanglijn aangegeven met de tekst. En soms een eenvoudige begeleiding. Alle andere begeleiding, hoofdinstrumenten en percussie wordt niet vermeld. Die moesten de muzikanten zelf invullen naar bevind van zaken: spelend in de kerk of op een bruiloft. The Playfords stellen dat in de voorbije eeuwen er veel toegevoegd is wat niets met het origineel te maken heeft. Veel van wat nu als authentieke oude muziek gezien wordt is in werkelijkheid verzonnen door muzikanten uit de tussenliggende periode. The Playfords gaan weer helemaal terug naar het origineel en vullen alle bijkomende muziek geheel opnieuw in volgens hun eigen visie. Precies zoals dat helemaal in het begin ook van muzikanten verwacht werd. Het resultaat is vaak een verrassend modern muziekstuk. |
| |
|
| ||
|
Nun will der Lenz uns grüßen is een oud muziekstuk dat gaat over jeugd en voorjaar. Er bestaan heel veel uitvoeringen van. Uitgevoerd door koren, harmonica gezelschappen en opera zangers. In deze interpretatie is de oude zangmelodie goed terug te horen in het geluid van de cello. Alle andere instrumenten en de percussie zijn ingevuld door The Playfords. Het resultaat is een melodie die nu ook op de radio gedraaid kan worden. | ||
|
| ||
|
Ein feste Burg ist unser Gott is gecomponeerd door Maarten Luther. Maarten Luther was naast kerkhervormer ook theorbe-speler. Hij zou dus zelf waarschijnlijk niet zo gecharmeerd zijn geweest van het uitsluitend zingen van hele noten in de kerk. The Playfords hebben hier een vlotte begeleiding bij gezocht. Bedenk de eerstvolgende keer dat u luistert naar Nederland Zingt van de EO dat het zo ook kan. | ||
|
| ||
|
Mein G'müt ist mir verwirret is een melodie die voor het eerst gepubliceerd is in 1601. Mensen die thuis zijn in de Matthäus-Passion herkennen hier moeiteloos de koraal O Haupt voll Blut und Wunden in. Heeft Bach dan plagiaat gepleegd in 1727? Nee, in de gereformeerde kerkdienst was het de bedoeling dat de psalmen door de hele gemeente gezongen werden. Tijdens een mis met nieuwe muziek aankomen werkte dus niet. In de missen van Bach zijn de aria's en recitatieven door Bach gecomponeerd. Die worden dan ook gezongen door beroepsmuzikanten. Maar de koralen zijn allang en breed bekend bij de gemeente en kunnen dus uit volle borst meegezongen worden. De koraal O Haupt voll Blut und Wunden is in die vorm al gepubliceerd in 1640. | ||
|
| ||
|
Hier een optreden van The Playfords in 2016 in de Stiftskirche St. Servatii Quedlinburg. een aantal van de stukken hierboven komen hier ook voorbij. |
| |
| ||
|
In 2017 is het 100 jaar geleden dat de slag van Passendale plaats vond. Deze slag wordt ook wel de derde slag om Ieper genoemd. Deze slag vond plaats van 31 juli 1917 tot 10 november 1917. In deze periode van iets meer dan 3 maanden verloren een half miljoen mensen het leven en werden er nog eens zoveel voor het leven verminkt. Het resultaat van deze veldslag was dat na afloop het front een paar 100 meter verplaatst was. Ter nagedachtenis van deze slag is er in Ieper een museum gesticht genaamd In Flander Fields. Die naam is de eerste regel van een gedicht van John McCrae uit 1915 geschreven in de loopgraven bij Ieper. De band Tindersticks is gevraagd om muziek te maken die permanent te horen is op de vaste tentoonstelling in dat museum. Één van die stukken is Whispering Guns. Tindersticks heeft hier grauwe muziek gemaakt voor een grauwe tentoonstelling. |
| |
|
| ||
|
Tindersticks maakt uit zichzelf al zeer ingetogen muziek. Hun CD project The Waiting Room bevat naast de CD een DVD met daarop een filmclip voor iedere track op de CD. De clip bij de track We Are Dreamers is van de hand van Gabraz en Sara Não Tem Nome. Sara is ook in de clip te zien. Naast Tindersticks is er extra zang te horen van Jehnny Beth de zangeres van de band Savages. |
| |
|
| ||
|
Er is in België al eerder een soundtrack voor een tentoonstellingsgebouw geweest. Voor de wereldtentoonstelling van 1958 maakt Le Corbusier een paviljoen voor Philips. In dat paviljoen was een expositie van lichtbeelden en kleuren te zien waarbij muziek te horen was gecomponeerd door Edgard Varèse. Dit muziekstuk kreeg de naam Poème électronique. Le Corbusier heeft weliswaar het paviljoen en expositie ontworpen maar liet veel van het uitvoerende werk over aan Iannis Xenakis. Die voor de compositie dus weer Varèse benaderde. |
| |
| ||
|
In 1968 maakte de Apollo 8 reis naar de maan veel indruk. We kregen nu afbeeldingen te zien van heel dichtbij. En zelfs van de achterkant van de maan die wij tot dan onmogelijk gezien konden hebben. En we werden nu geconfronteerd met kleuren die we tot die tijd nog nooit gezien hadden. Dat Apollo-programma maakte ook enorm veel indruk op Brian Eno. In 1983 nam hij samen met zijn broer Roger Eno en Daniel Lanois een geïmproviseerde compositie op met als inspiratie bron die Apollo beelden. Die compositie diende uiteindelijk als achtergrond muziek voor een documentaire over het Apollo-programma van Al Reinert. In die documentaire zijn veel beelden te zien vanuit de capsule die rondjes draait om de maan. In de muziek zie je de maan langzaam onder de capsule door bewegen. |
| |
|
| ||
|
In 2009 heeft de Zuid-Koreaans componist Woojun Lee de compositie - die verder alleen op plaat beschikbaar was - omgeschreven naar een partituur voor orkest. Het gezelschap Icebreaker voert dat stuk nu live uit. |
| |
| ||
|
Het duo Steven Kamperman & Valentin Clastrier kleurt de muziek op weer een heel andere manier. Clastrier is bouwer van draailieren. Een middeleeuws instrument. Voor zichtzelf heeft hij een geheel aangepast exemplaar gebouwd. Er zitten veel meer snaren op die ook nog eens aan en uit gezet kunnen worden tijdens het spelen. Maar het meest belangrijke is misschien wel dat de roterende schijf die de snaren aanstrijkt, heen en weer bewogen kan worden. Met het instrument is het dus mogelijk om de aanzetten van noten te wijzigen. Al met al een compleet nieuwe geluidservaring. |
| |
| ||
|
Het duo Sidsel Endresen (zang) en Bugge Wesseltoft (piano) heeft al een viertal CD's uitgebracht. Daarop zijn stukken gezet die alleen het hoogst noodzakelijk bevatten. Alle franje is weggelaten. Ja op sommige stukken wordt zelfs de piano weggelaten: die kon daar kennelijk niets wezenlijks meer toevoegen. Hoe dat uitpakt valt het beste te beoordelen door te luisteren naar hun vertolking van een alom bekend muziekstuk. Zo'n muziekstuk is 50 ways to leave your Lover van Paul Simon. Het staat op het album Duplex Ride. Wanneer we het over kleur in muziek hebben dan kan dit wel zwart-wit muziek genoemd worden. |
| |
|
| ||
|
Op datzelfde album staat ook het stuk You Call Me. Ook dit is ontdaan van alle overbodige kleuring. |
| |
|
| ||
|
Zulke muziekstukken zonder enige kleuring werken dan weer inspirerend voor remixers om hun eigen kleuren aan te brengen. Ze gebruiken het werk als het ware als een kleurplaat. Dit is zo'n ingekleurde kleurplaat: de Hubble Remix van You Call Me. Hubble is een bekend remixer. |
| |
| ||
|
Ane Brun komt oorspronkelijk uit Noorwegen maar haar hele zangcarrière heeft zich afgespeeld in Zweden. Zij heeft vele CD's op haar naam staan. Met muziek die misschien wel typisch Scandinavisch is. Muziek met veel adem ruimte. Als laatste van deze presentatie een muziekstuk dat ook geschreven is als afsluiting. Van een TV serie. De kenners zullen hierin de afsluitende muziek herkennen van het laatste seizoen van Wallander. |
| |
| ||