All I want for Christmas is a Rock and Roll electric guitar
Muziek met Gijs van Rij
| Terug | site map | Goed om te weten | Home |
|
Dit is alweer de vierde aflevering van de serie muziek in de bibliotheek die plaats vond op 20 december 2015 in de bibliotheek van Schiedam. Dit keer uitsluitend video. Dat komt doordat heel veel kerstmuziek op YouTube te vinden is. Dat is dan wel zo gemakkelijk. De filmpjes van de voorgedragen teksten zijn weer van Gerard Groenendijk. Waarvoor dank. Meer films van Gerard zijn te bekijken op zijn YouTube kanaal. | ||
|
| ||
|
Het kerstfeest is van origine uiteraard een kerkelijke viering en de eerste kerstmuziek is dan ook kerkmuziek. De muziek die uit die eerste tijd overgeleverd is, is het Gregoriaans. Die gregoriaanse gezangen is gezongen liturgie op aan zeer strenge regels gebonden melodieën. De enige aanpassing van die gezangen aan de kerst is de inhoud van de Latijnse tekst. Dat verschil was alleen hoorbaar voor de kerkelijke stand. De kerkgemeente had daar verder geen bemoeienis mee. Dit is een voorbeeld van zo'n kerstgezang Christus natus est nobis uitgevoerd door Schola Hungarica, met Laszlo Dobszay & Janka Szendrei |
| |
| ||
|
Vanaf 1200 veranderde de kerkviering en dus ook de kerstviering. Franciscus van Assisi bracht de kerststal met de os en de ezel in de kerk om het kerstverhaal inzichtelijk te maken voor de gewone kerkganger. Hierdoor ontstonden ook kerk- en kerstliederen buiten het gregoriaans om. Helaas zijn bij de latere kerkhervormingen veel van die liederen weer in het gedrag gekomen. Gelukkig voor ons is die reformatie in Engeland (met de Anglicaanse kerk) minder heftig verlopen, en zijn veel van die liederen daar overgeleverd als Christmas Carols. Hier een uitvoering van het middeleeuwse angelus ad virginem in een oud-Engelse vertaling als Gabriel from heven-king door The Hilliard Ensemble. De aandacht bij de kerstviering in de middeleeuwen lag overigens niet bij de geboorte, maar bij de annunciatie (aankondiging aan Maria) en de drie Koningen. |
| |
|
| ||
|
Een andere grote hit uit de late middeleeuwen is het In Dulci Jubilo dat we kennen in een toonzetting van Michael Praetorius (1571-1621) en een latere van Dietrich Buxtehude (1637-1707). Dat het hit potentie had bleek wel eind 70er jaren toen Mike Oldfield er opnieuw een hit mee scoorde. |
| |
|
| ||
|
Dat deze tekst in de kerstdienst anders uitgevoerd diende te worden blijkt uit deze uitvoering van het King's College Cambridge. Deze uitvoering en die door Mike Oldfield zijn overigens gebaseerd op de vroegste versie van Praetorius. |
| |
| ||
|
De kerstviering werd een steeds belangrijker viering binnen de kerk. Daardoor werd de kerstmuziek ook steeds belangrijker. Inmiddels was de reformatie in gang gezet in Noord Europa waardoor er andere eisen aan de viering gesteld werden. De tekst moest in de landstaal zijn en de kerkgemeente moest deelhebben aan de samenzang. Deze eisen zijn meegenomen door Michael Praetorius in deze kerstmis voor kerstochtend, geschreven in 1620. Die reformatie was trouwens toen nog volop bezig. In de Nederlanden was de 80 jarige oorlog toen halverwege (12 jarig bestand). Deze mis is dan ook voornamelijk overgenomen door de Lutheranen. Hij staat dan ook bekend als Lutheran Mass For Christmas Morning. En wordt tot op de dag van vandaag veelal uitgevoerd in Scandinavië. De mis wordt uitgevoerd door het Gabrieli Consort |
| |
| ||
|
In de barok werden de eisen die aan de muziekpraktijk gesteld werden in de reformatie deels weer teruggedraaid. In die zin dat de uitvoering weer overgelaten mocht worden aan professionals. Bach maakte daar in zijn Weinachtsoratorium uitvoerig gebruik van. Deze uitvoering uit 1973 van het deel Jauchzet Frohlocket wordt uitgevoerd door koor en orkest van de Bayerischen Rundfunk en staat onder leiding van Eugen Jochum. Solisten Elly Ameling, Brigitte Fassbaender, Horst Laubenthal en Hermann Prey. |
| |
| ||
|
Als overgang naar de nieuwe kerstmuziek kan heel goed deze uitvoering van Beata viscera dienen. Het is een middeleeuws kerstlied dat hier wordt uitgevoerd door jazz saxofonist Jan Garbarek en de zangers van The Hilliard Ensemble. Het Hilliard Ensemble staat normaal gesproken garant voor een zeer authentieke uitvoering van de middeleeuwse muziek, maar gebruiken hier heel moderne manieren van zingen. Jan Garbarek improviseert daarbij op sopraansax. |
| |
| ||
|
In het begin van de 20e eeuw kwam de productie van niet kerkelijke kerstmuziek op gang. Dat gebeurde als eerste in de Engelstalige landen. Daar was namelijk de viering van Santa Claus (Sinterklaas) gekoppeld aan het kerstfeest. Alle kinderversjes werden daarmee vanzelf ook kerstliedjes. De Santa Claus liedjes zijn in feite geen echte kerstliedjes maar eerder Sinterklaas liedjes. Als voorbeeld deze aflevering van Merrie Melodies uit 1933. |
| |
| ||
| Miriam Van Boxtel draagt hier de tekst Het leed van een kerstboom voor. |
| |
|
| ||
|
Kerstmuziek is hele traditionele muziek (denken we). We kunnen het ontstaan van die tradities hier mooi volgen. Nat King Cole zingt hier het traditionele O' Tannenbaum in het Duits. Dat Duits is wat moeilijk voor hem maar klinkt uiteraard wel heel erg traditioneel. Het lijkt de enige manier te zijn waarop dit eeuwenoude lied gezongen kan worden. |
| |
|
| ||
|
Vreemder wordt het als we dit stuk aanhoren. Het is The Red Flag gezongen door het Socialist Victory Choir. Het is dan ook geen kerstliedje, maar het strijdlied van de Engelse Labour party. Het wordt op iedere Annual Conference door alle aanwezigen gezongen. |
| |
|
| ||
|
Nog vreemder wordt het bij dit liedje. Het heet Lauriger Horátius. Het is een reconstructie van een lofliedje op Horatius, dat gezongen werd door studenten in de middeleeuwen. |
| |
|
| ||
|
De melodie van dit lied was dan ook een volksliedje uit de middeleeuwen, dat werd gebruikt in allerlei situaties. Ook bij kroeggebral. De tekst van o'Denneboom was een bestaande lofrede op de dennenboom die niets te maken had met kerstmis. In 1824 werd die tekst door Ernst Anschütz uitgebreid met wat extra strofen. Op drie plaatsen werd een verwijzing naar het kerstfeest aangebracht. Het geheel werd op de melodie van het bestaande volksliedje gezet. En weer een kerstlied af. Stille nacht, heilige nacht werd door Franz Xaver Gruber in 1818 gecomponeerd voor zijn leerlingen op de dorpsschool van Arnsdorf (Oostenrijk). Daarvandaan ging het de wereld over. Traditie is dus lang niet altijd zo traditioneel als het lijkt. | ||
| ||
|
In de dertiger jaren werd er in de US door de winkelketen Montgomery Ward een serie kleurboeken uitgegeven als kerst cadeautjes. Die boeken waren zeer populair. Wat het management er toe bracht om in 1939 de reclame man Robert May te vragen om een verhaal te verzinnen voor die kleurboeken. Het werd het verhaal van Rudolph, the red-nosed reindeer. Een samenraapsel van Bamby met Dombo en bestaande Santa Claus verhalen. Het verhaal was in dichtvorm en werd voorzien van plaatjes uitgegeven. |
| |
|
| ||
|
Na de oorlog vlogen de boekjes van Rudolph in allerlei varianten als warme broodjes over de toonbank. Inmiddels had May zelf het copyright over Rudolph verworven. Die situatie zorgde ervoor dat de zwager van Robert May, Johnny Marks het verhaal (dat al in dichtvorm was) op muziek zette. |
| |
|
| ||
|
In 1948 werd Rudolph voor het eerst op plaat gezet door de zingende cowboy Gene Autry. In eerste instantie was er geprobeerd om het door Bing Crosby te laten opnemen, maar die had daar geen zin in. De carrière van Gene Autry was al tanende, dus die had er wel oren naar. Dat leverde hem geen windeieren op, want het werd een gigantisch succes. |
| |
|
| ||
| Het verhaal over Rudolph en de opname van Gene Autry waren zo'n succes dat het in 1959 Chuck Berry inspireerde om een rock 'n' roll versie van het verhaal op te nemen. |
| |
|
| ||
|
Die versie van Chuck Berry wordt tot op de dag van vandaag gebruikt door allerlei rockbands om een kerstplaat op te nemen. Zoals deze versie van Lemmy Kilmister (Motörhead), Billy Gibbons (ZZ Top) en Dave Grohl (Foo Fighters). |
| |
| ||
|
Bij de bespreking van kerst muziek kunnen we moeilijk voorbij gaan aan White Christmas geschreven door Irving Berlin in 1940. Om ons alvast in de juiste stemming te brengen leest Miriam Van Boxtel een gedeelte van Drukke Dagen van Jules Deelder voor. |
| |
|
| ||
|
Dit nummer werd geschreven door Irving Berlin in 1940 voor de film Holiday Inn. Irving Berlin was als Israel Beilin geboren in Siberië. Zijn ouders vluchtten voor de pogroms naar Amerika. White Christmas werd in Holiday Inn gezongen door Bing Crosby. Al snel bleek dat het nummer ook buiten die film bestaansrecht had. Het had dan ook de tijd mee (die song dan). Na Pearl Harbor in 1941 was de US betrokken bij WOII en zaten met kerst duizenden jongens in de pacific naar een witte kerst te snakken. Het leger had speciale diensten die in gevechtspauzes voor vermaak zorgden. Die zorgden voor aanvoer van muziek en live performances achter het front. Zoals te zien is op deze foto van 90th division infantery. Hier in Normandië na D-day. |
| |
|
| ||
|
In de latere film uit 1956 is in een scene nog te zien hoe dat toen in z'n werk ging. Bing Crosby staat hier (in de film) in z'n eentje op een podium White Christmas te zingen: wat hij in werkelijkheid ook gedaan heeft. Door die belangstelling van de militairen werd het nummer een ongelofelijke hit. Schattingen geven aan dat er wereldwijd zo'n 50 miljoen exemplaren van verkocht zijn. Hiermee is het de best verkochte plaat ooit. Neem je daarbij in overweging dat het nummer door duizenden andere artiesten uitgevoerd is - oa in het Hindi en het Chinees -, dan is het met afstand het best gekende nummer op Aarde. Het nummer was zo'n succes dat in 1947 bleek dat het opnieuw opgenomen moest worden. In die tijd werd er nog rechtstreeks naar wasplaat opgenomen. Daarvan werden dan vervolgens de matrijzen voor de perserij gemaakt. Maar in 1947 waren alle matrijzen door het vele persen versleten. Er kon letterlijk geen plaat meer geperst worden. Daarom is het in 1947 nog een keer opgenomen, waarbij er uiteraard voor gezorgd werd dat de beide opnamen zo veel mogelijk op elkaar leken. Alleen naast elkaar zijn de verschillen te horen. |
| |
|
| ||
|
De uiteindelijke apotheose van dit nummer is in de gelijknamige film uit 1956. Daarin wordt het nummer gezongen door Bing Crosby en Danny Kaye. En met Rosemary Clooney en Vera-Ellen als de Haynes Sisters. Op de plaat opnamen van de film is overigens Peggy Lee te horen omdat Rosemary Clooney niet op DECCA mocht opnemen. Dit filmfragment is een ingekleurde zwart-wit film. Het rood is dan ook onwaarschijnlijk rood. |
| |
| ||
|
Wij kennen Cornelis Vreeswijk als een Nederlandse zanger die later ook in het Zweeds gezongen heeft. Maar in werkelijkheid was het een Zweedse zanger - hij emigreerde naar Zweden op 9 jarige leeftijd - die ook een tijdje in het Nederlands gezongen heeft. Daar in Zweden heeft hij ook een kerstliedje geschreven. Jultomten är Faktiskt Död oftewel de Kerstman is werkelijk dood. Dat is in het Zweeds en voor ons dus niet zo interessant. Maar gelukkig zijn daar de Andersons. De Andersons zijn een theatergroep die liedjes van Cornelis Vreeswijk in het Nederlands en Zweeds brengen. En over en weer ook vertalen. Ze hebben er ook een clip bij gemaakt en geven zo een leuke inkijk in het Zweedse kerstfeest. |
| |
| ||