| [Terug] | [Reageer] | [site map] | [Goed om te weten] | [Home] |
Het orgeltje in de popmuziek
Het orgeltje in de POP en Orgeltjesbandjes
|
Een muzikale lezing, gehouden op de Dag van de Popmuziek bij het NIVON, 11 april 2009. Dag van de Popmuziek | ||
| ||
Steppenwolf
Jimi Hendrix
|
Zo aan het eind van dit stuk kwamen de belangstellenden voor de muzikale lezing binnendruppelen.
We hadden de twee verschillende versies van het dubbelalbum neergezet. (De andere is die met de blote vrouwen op de omslag, die was van mij, deze is van Gijs...). Bij Jimi Hendrix denk je natuurlijk helemaal niet aan een orgel. In de beste bezetting met de Experience waren ze met zijn drieen en dat was ruimschoots voldoende om super muziek te maken, zoals wij allen weten. Mijn absoluut favoriete Hendrix song is: Voodoo Chile, deze lange versie van Electric Ladyland. Al bij de eerste tonen voel je: ja, hier gaat wat gebeuren en zelfs na ontelbare keren draaien blijft dat lekker prikkelende gevoel. En daar hebben we dus opeens Steve Winwood (komt later terug bij Spencer Davis) op een hammondorgel, die voor enorm scheurende geluiden zorgt. Ik vind de battle tussen de gitaar en het orgel hier absoluut fantastisch. Het geluid van het orgel is bijna een acid ervaring op zich. Het is goed te horen dat Steve Winwood echt ontzettend uit zijn dak gaat. |
| |
| ||
Inleiding
|
Het thema van deze muzikale lezing is: het orgeltje in de pop.
Dat was dus een beetje lastige opgave, die we onszelf gegeven hebben. Want, waar ga je het dan over hebben en wat wil je laten horen? We besloten om geen CD's te draaien. Dus hebben we om te beginnen de platenkasten "omgekieperd", alle mogelijke en onmogelijke orgeltjes gezocht en dat bleek best veel op te leveren. Vervolgens stelden we als criteria - geen jazz en blues (helaas….. maar dit is voor de Dag van de Popmuziek) - het moet wel een band zijn waar het orgeltje een vast instrument in de band is, niet slechts een éénmalig uitstapje - Liefst een orgel als solo instrument en niet in gebruik als achtergrondgeluid of muzikaal behang. Of nog erger: het orgel als vervanging van een bak violen, orkest e.d. Daarmee viel de symfo rock ook af! - Het moet vooral een lekker orgelgeluidje zijn Tja…… Wat is een lekker orgelgeluidje en wat is een leuk orgeltjesbandje? We beginnen even met een voorbeeld, dat meteen voldoet aan alle genoemde criteria. | ||
| ||
The Doors
|
When the Music's Over van de LP: Strange Days. Dit kent uiteraard iedereen. Het geluid van het orgeltje van Ray Manzarek is zo eigen en uniek, dat je zelfs bij de eerste noten al weet: ha, dit zijn the Doors. Jim wist met zijn onnavolgbare persoonlijkheid alle aandacht naar zich toe te trekken. Morissons stem en voordracht zijn uiteraard heel bepalend voor de Doors. Toch, de muzikaliteit en de hele typerende Doors-sound is wel te danken aan Manzarek, met dat grappige orgeltje. Hij begon op een Vox en speelde later op een Gibson 101. |
| |
| ||
? & The Mysterians
|
96 Tears
Toetsenist: Frank Rodriguez. Speelt op een VOX Ja inderdaad, deze draaiden we ook tijdens een eerdere editie van de dag van de Popmuziek en wel bij de Obscure singles. Voor meer informatie zie daar. Misschien zoeken we elk jaar wel een reden om dit weer te laten horen. Het blijft namelijk een heel leuk liedje. Met deze twee voorbeelden hebben we het begrip orgeltjesbandje wel neer gezet. |
| |
| ||
Waar komt het orgeltje vandaan?
|
Het orgel blijkt al heel oud, ruim 2200 jaar geleden werden er in het Middellandse-Zee gebied al orgels gebouwd. Hiernaast staat een foto met een opgegraven en (deels) gereconstrueerd exemplaar. Dit exemplaar bevindt zich in het Archeologisch museum van Dion, Macedonië, Griekenland. Een dergelijk instrument werd Hydraulis genoemd. Die naam is vanwege het feit dat er waterkracht gebruikt werd om een constante luchtstroom op te wekken om door de pijpen te blazen. Dit instrument is uitgegroeid tot een heel scala van orgels en kerkorgels. In het jaar 757 is er zeer zeker een exemplaar in ons deel van de wereld terecht gekomen. In dat jaar is er namelijk een exemplaar geschonken aan Pepijn de Korte (de vader van Karel de Grote). |
| |
|
| ||
Het portatief
|
Die water- en kerkorgels konden vanwege hun omvang en gewicht uiteraard nooit de voorloper worden van het pop-orgeltje. Maar al in de middeleeuwen werd dat probleem onderkend en was er behoefte aan het maken van orgelmuziek buiten de daarvoor ingerichtte ruimten. Dat heeft er toe geleid dat het portatief ontwikkeld werd. De naam zegt het al 'draagbaar'. Alhoewel dat draagbaar soms ook geïnterpreteerd werd als 'transporteerbaar'. Er zijn uitvoeringen bekend van orgels die door een aantal personen rondgedragen moesten worden. Hiernaast een afbeelding van zo'n portatief. De linkerhand werd gebruikt om lucht te pompen. De rechter om het instrument te bespelen. En als om te bewijzen dat het portatief een zeer licht instrument was wordt het hier op deze afbeelding gedragen door een engel. |
| |
|
| ||
Laurens Hammond
|
Tot aan het begin van de 20e eeuw waren alle orgels, of het nu pomp-, draai-, trek- of duworgels waren, uitgevoerd met luchtpijpen. Na de invoering van de elektriciteit werden er al wel elektromotoren gebruik om lucht te pompen. maar aan de rest van het orgel veranderde er niet veel. In 1935 komt er resoluut verandering in die situatie als Laurens Hammond zijn eerste elektromechanische orgel introduceert. Vanaf dat moment worden orgelklanken opgewekt met toonwielen. |
| |
|
| ||
Toonwielen
|
De kunst om tonen op te wekken met behulp van elektronica was al eerder bekend. De theremin was immers al in 1919 uitgevonden. Maar een probleem bij al die elektronische circuits was (en is) de stabiliteit van de elektronische schakeling. En daar hangt dan weer het al of niet vals klinken vanaf. Laurens Hammond had daarvoor de techniek bedacht waarbij een permanent draaiend getand wieltje (het toonwiel) langs een spoel beweegt en daarmee het geluid opwekt. Een omslachtige maar stabiele methode. 96 van die toonwielen zitten er in een Hammond orgel. Met alle bijbehorende spoelen en motoren een flink brok mechanica. |
| |
|
| ||
Hammond Novachord
|
In 1937 werd door Laurens Hammond de Novachord geïntroduceerd. In dit instrument wordt de toon opgewekt door een elektronisch circuit. Dit orgel is dus niet meer elektromechanisch, maar helemaal elektronisch. Het kan dan ook beschouwd worden als de echte voorloper van het poporgeltje. |
| |
|
| ||
Het Hammond orgel vandaag de dag
| Het Hammond orgel wordt in z'n oorspronkelijk vorm nog steeds gebruikt in de Jazz. |
| |
| ||
Een overzichtje
|
Hier zie je een beknopt overzichtje van waar de orgeltjes zich zoal ophouden in de muziek. Ik heb een paar hoofdstromingen getekend. Uiteraard loopt er van alles door elkaar en zijn er vele tussenvarianten. En zo hoort het ook in muziek! In deze muzikale lezing houden we ons voornamelijk met de middelste lijn bezig, met hier en daar een klein uitstapje. (hier wordt nog een stuk aan toegevoegd) | ||
| ||
Deep Purple Hard Road
|
We laten eerst een paar voorbeelden horen van de directe invloed van de klassieken op de pop met orgeltjes muziek. Laten we er maar meteen een pionier en icoon ingooien die het orgel op geheel eigen wijze populair maakte. Deep Purple voert al jaren de top aller tijden van 50+ ers hoog aan. Smoke on the Water kan iedereen meezingen. De band weet recent met Joe Satriani op snaren nog lekker stevig live concerten neer te zetten. Het geluid van Deep Purple is onmiskenbaar en heeft tientallen, nee honderden navolgers gekregen. Jon Lord is de met wel heel veel klassieke ambities behepte toetsenist van Deep Purple. Uiteraard speelde hij op zo’n idioot groot super zwaar toonwiel orgel, dat niet te sjouwen was, maar daar hoefde hij zich niet druk over te maken. Deze LP, The Book of Taliesym, uit 1968, genoemd naar de bard aan het hof van Koning Arthur, bevat veel covers en een paar eigen werkjes. Het is nu bijzonder leuk om Deep Purple We can work it out of River Deep Mountain High en zelfs een song van Neil Diamond te horen spelen! Hard Road is wel een eigen compositie. |
| |
| ||
Procol Harum
|
In de rij van een beetje bombastische semie-symfonische orgelmuziekjes past deze overbekende oude hit ook heel goed. Toetsenist is Matthew Fisher. Je krijgt hier wel het gevoel dat hij het liefst meteen op een groot kerkorgel zou willen spelen en dat doet me dan weer denken aan dat grappige Nederlandstalige liedje over die jongen die naar de kerk ging om naar het orgel te luisteren....... "ik kom hier alleen maar voor de muziek..." |
| |
| ||
Julie Driscoll & Brian Auger and The Trinity
|
Vooral in de R&B komen orgels goed tot hun recht. Voor de wat jongere lezertjes: dit is een afkorting van muziek die je beslist niet moet verwarren met wat tegenwoordig zo genoemd wordt. De Rhythm and Blues uit de jaren 60 klonk echt heel anders!!! En zelfs al zouden er parallellen zijn, persoonlijk vind ik de hedendaagse R&B niet om aan te horen omdat het ontbreekt aan de real soul en ballen. Deze via de jazz afgetakte muziek heeft de pop erg beïnvloed. In de jazz vindt je ook veel superswingende toetsenisten, meer dan in welke andere muziek ook. (Jimmy Smith, Wild Bill Davis, Rhoda Scott, Barbara Dennerlein, Shirley Scott om maar even een paar superswingers te noemen). Van deze LP lieten wij enkele jaren geleden bij de muzikale lezing Power Of Pussy ook al een stuk horen, Season of the Whitch. Toen stond zangeres Julie Driscoll centraal. Nu gaat het om toetsenist Brian Auger. let vooral op zijn stijl van spelen in dit Save Me, Parts One & Two. Hij gebruikt zijn orgeltje hier op een wel heel aanstekelijke percussieve manier. Lekker! |
| |
| ||
Spencer Davis Group: Gimme Some Lovin'
|
Nog zo’n “tussengeval”, dat zowel bij de pop als R&B geplaatst kan worden. Steve Winwood hoorden we helemaal aan het begin al tijdens de super sessie met Jimi Hendrix op Voodoo Chile. Winwood was het wonderkind van de hammond B3. Hij begon op zijn 15e al bij Spencer Davis en was nog in vele andere bands waaronder Traffic en Blind Faith te horen. Hij maakte ook een paar solo LP's in de jaren 80 die ik beschouw als een dieptepunt in zijn carriere, de muziek klonk toen wel heel erg slapjes. Tegenwoordig speelt hij nogal eens op jazzfestivals met een groot hammondorgel en dat klinkt weer helemaal lekker. In de jaren 60 klonk hij zo. |
| |
| ||
Ashton, Gardner, Dyke & Co
|
Nog een laaste voorbeeld in de sfeer van swingend jazzy orgel op het grensgebied van vele muzikale stromingen. Dit stuk zit wat ongebruikelijk in elkaar en is zeker geen schoolvoorbeeld van een popliedje. Haak niet te snel af, vooral het tweede deel is buitengewoon verrassend en wat mij betreft een muzikaal hoogstandje vol energie. It's Agonne be High Tonight / It's a Drag, I'm a Drag Toetsenist: Tony Ashton. |
| |
| ||
The Animals
|
We hoorden hiervoor een aantal voorbeelden van grote Hammond B3 orgels. Die klonken prachtig en hadden een heel specifiek lekker geluid. Ze hadden wel een heel groot nadeel. Die dingen waren loei-en loei- zwaar! Zo’n groot toonwiel orgel kon je dus alleen maar meeslepen wanneer je als band al behoorlijk rijk of bekend was, want daar waren heel wat roadies voor nodig! Het was dus reuze handig dat er orgeltjes kwamen die een stuk handzamer en draagbaarder waren. Gelukkig komen er opeens allerlei orgeltjes op de markt, die qua geluid meer POPpy klinken en beter lijken te passen bij de gitaarbands. Enkele voorbeelden van de moderne orgeltjes: - Philicorda - Farfisa - Vox We gaan ze nu laten horen. de Animals met We've Gotta Get Out of This Place Toetsenist Alan Price speelt hier op een Vox. |
| |
| ||
The Martino's: Moest dat nou?
|
En nu we toch bezig zijn met wat voorbeelden uit eigen land, mag dit prachtige jankende orgeltje zeker niet ontbreken... Dit bandje was een grap van Hans van Eyk, en de jongens van After Tea. Wie hoe of wat precies valt niet echt te achterhalen. Het ging er om een hit á la de Heikrekels maken. Dat is dus prima gelukt. De Heikrekels namen het vervolgens ook op hun repertoire en menigéén verkeert in de veronderstelling dat het ook hun lied is. After Tea, zo weten de ouderen onder ons zich nog te herinneren, was een typisch Flower-Power 60s bandje met een wild imago, dat pas echt goed op dreef raakte tijdens live optredens. Ik heb ze menig maal gezien in mijn tienerjaren en bewaar daar goede herinneringen aan. Beslist geen doorsnee band. |
| |||
| ||||
De Electronica's
|
Nederland scoort trouwens wereldwijd goed met orgeltjesmuziek. Wij waren eens tijdens een rondreis door Schotland in een hotel waar savonds een folkdansavond zou plaatsvinden. Gijs ging wandelen, maar ik wilde die muziekavond niet missen. Het is maar goed dat de whisky mij daar erg smaakte, want één van de eerste volksdansen die men uitvoerde was deze wereldhit.... Gijs was tijdens zijn wandeling tot zijn genoegen heel andere geluiden tegengekomen en trof in een schuurtje een originele pipers band flink aan het oefenen. tja... Het blijft grappig, vooral de vogeltjes. Marijn Heeren is de toetsenist van al dit moois. |
| |
| ||
The Kingsman : Louie, Louie
|
De toetsenist Don Gallucci (de 'schrijver' van dit nummer) moest na deze hit de band verlaten. Hij was nog maar 15 jaar en mocht van zijn moeder nog niet gaan touren. Hij moest eerst de high school afmaken.
Later is hij in Don & the Goodtimes terecht gekomen. Nog weer later heeft hij de formatie Touch opgericht. Het album met diezelfde naam geldt als één van de eerste sympfo rock albums uit de US. Later ging Don Gallucci aan de slag als producer. In die hoedanigheid heeft hij oa. Funhouse van de Stooges geproduceerd. |
| ||||
| |||||
The Tornados: Telstar
|
Het verhaal gaat trouwens dat Joe Meek (de schrijver van dit nummer en gangmaker achter de band maar geen lid van de Tornados) deze compositie ingezongen heeft op een bandje als voorbeeld voor de bandleden. Er zou dus ergens nog een tape moeten bestaan waarop dit nummer als 'laaaah lah lah, lah lah lah lah la laaaah' staat. Roger LaVerne op toetsen. |
| |
| ||
B-52's
|
Tot nu toe zijn de voorbeelden niet zo recent, we gaan nu de overstap maken naar wat voorbeelden van muziek die hedendaags is. Alles is weer helemaal op Retro gericht, vooral het orgel. Het lekkere orgeltjesgeluid is terug van weggeweest! Een mooi voorbeeld van een goed sfeertje dat tegenwoordig weer graag nagedaan wordt, vind je bij: B52's Dance this mess around Kate Pierson bespeelt de toetsen van een origineel Farfisa orgeltje. |
| |
| ||
The Love Me Nots : You're Really Something
|
Daar is het retro orgeltje. De VOX Continental is back. De oude sounds zijn weer helemaal hot. Even horen hoe dat klinkt. Nils wees ons op dit erg leuke en goede bandje Wij schaften meteen een CD van hen aan. Maar omdat Nicole Lauren een echt toetsenbeest is en zo'n leuke ogenschijnlijk geheel voor haar geredesignde VOX bespeelt, laten we het You Tube filmpje zien. |
| |
| ||
Elle Bandita : Shooting Round
|
Elle = Ryanne van Dorst. Zij speelt overigens niet alleen toetsen, maar kan ook lekker scheuren op gitaar. Alle muziek op deze cd is van haar hand en de instrumenten doet ze ook zelf! Vaak treedt ze alleen op. Soms met een band, waarin Schiedamse Vincent Nix op gitaar, bekend van De Dood! (daar komen we ook nog wel eens op terug, want zeer de moeite waard). Een uitspraak van Elle B: “ze lachen je uit als je aankomt met je gitaar…..” Een citaat over Elle B: “Elle Bandita is een magere rockchick die de ballen uit haar broek schreeuwt, haar gitaar mishandelt en menige zaal uitgebrand achterlaat….” |
| |
| ||
Elle Bandita Live. BB Baby
|
Omdat we haar zo goed vinden nog een stukje van Elle Bandita. Hier even geen orgeltje. Dit is een live filmpje van een optreden. Gijs zag en hoorde haar jaren geleden tijdens een festival en kwam helemaal onder de indruk thuis, met een stapel foto's. Heel veel applaus voor deze pittige dame, die in haar eentje het hele podium zo weet te vullen dat je na afloopt denkt een giga band te hebben gezien en gehoord. Over Power of Pussy gesproken! |
| |
| ||
Alpenkreuzers: Philicorda Blues
|
Dit is een recente ontdekking uit eigen land en wel een hele leuke. Ze hebben zelfs een lied gemaakt over hun orgeltje! Het is een driemansformatie met een philicorda en dat klinkt behoorlijk stevig. Xander Driessen bespeelt de toetsen. Het is ons nog niet gelukt om iets van de Alpenkreuzers te pakken te krijgen. We kennen slechts de filmpjes van You Tube. Hopelijk zijn ze snel ergens bereikbaar en horen of lezen we of er een CD van deze bijzonder leuke band te koop is. |
| |
| ||
Pearls Before Swine : I shall not Care
|
Dit is weer something completely different... Terug naar de 60s. Terug naar de Underground. Een band met Roger Crissinger op een clavioline. Dit is zo’n typisch geval van jeugdnostalgie. Avondenlang op mijn zolderkamertje naar deze muziek luisteren; wierrook aan en stiekem groene thee roken of zoiets. Oef…… Maar als je dan toch een compleet maf jankend orgeltje wilt horen; dan is dit uiteraard het summum. |
| |
| ||
The James Carter Organ Trio
|
De muzikale lezing zit er weer op. Tijdens het inpakken draaien we nog even iets voor mijn lol. Ik ben een behoorlijke jazz fanaat. James Carter hebben we kort geleden nog gezien en gehoord in de Lantaarn. Dat was een meer dan perfecte avond. Wow. Super. Cartet is heel veelzijdig en heeft een breed oeuvre. Zo maakte hij een CD getiteld: Chasin' the Gipsy, met daarop een aantal stukken van Django Reinhardt. Nuages op bassax... Een tijdje terug toerde bij met een orgel trio. We hoorden radio opnamen live uit het Bimhuis die de tent uitknalden. Toen kwam een CD met het hammondorgel erbij. Dit is een erg bekend stuk, dat door heel veel bands is gespeeld en voor iedereen herkenbaar is, ook de niet-jazz liefhebbers. Zelden hoor je zo’n werkelijk super geil geluid, als hier. Little Red Rooster. Toetsen: Gerard Gibbs. |
| |
| ||
Het vervolg: Het orgeltje in de Popmuziek deel 2
Sweet Georgia Brown
The Power of Pussy
Obscure Singles
Boeren Jongens
Boeren Jongens II
Het orgeltje in de Popmuziek deel 2
Striptekenaars actief in de muziek
Deze pagina is 6535 maal bekeken.
Een service van Stichting CCV